Combarbalá

Combarbalá, Şili'nin Limarí Province eyaletinde yer alan ve Coquimbo bölgesi'ne bağlı Combarbalá komününün başkentidir. Deniz seviyesinden 900 metre yükseklikte yer almaktadır ve turistik astronomik gözlemevi Cruz del Sur, Rincón las Chilcas petroglifleri, kombarbalita taşından yapılan el sanatları, Şubat sonlarındaki klasik basketbol maçı, Katolik-pagan Virgen de la Piedra festivali gibi birçok turistik cazibe merkezine sahiptir.

İsmi Kökeni[değiştir]

"Combarbalá" adının kökeni iki farklı hipotezle açıklanmaktadır. Her iki hipotez de İspanyolca'dan kaynaklanan yerli adın çevirisidir. İlk hipoteze göre, "Combarbalá" adı, maden ve taş çıkarma işlemi anlamına gelen Quechua dilindeki "Cumparpayay" kelimesinden türetilmiştir.

İkinci hipoteze göre, "Combarbalá" adının kökeni, "su" anlamına gelen "Co", "uzak" anlamına gelen "Cam" ve "ördek" anlamına gelen "Bala" kelimelerinden oluşan Mapudungun dilindeki "Co Cam Bala" kelimesine dayanmaktadır. Bu durumda "Combarbalá", "uzakta su ve ördeklerin olduğu yer" anlamına gelmektedir. Kentin yakınında bu ismi taşıyan bir ördek gölü bulunmaktadır. Bu göl, önceden İnkalılar ve ardından İspanyol fetihçileri tarafından dinlenme yeri olarak kullanılmıştır.

Komün halkı, şehrin adına dair eğlenceli bir hikaye anlatmaktadır: Yerel bir halk üyesi olan "La", İspanyollarla birlikte yolculuk yapmış ve yüzünü tıraş etme alışkanlığı kazanmıştır. Yolculuğunun ardından kalın bir sakal ile geri dönmüştür, bu da Güney Amerika yerlileri için alışılmadık bir durumdur. Bu yüzden, kentin adı "Con-Barba-La" (Sakallı La) olarak anılmaya başlanmıştır. Bu hikaye, şehrin kuruluş yıldönümü kutlamalarında çocukları eğlendirmek için anlatılmaktadır.

Tarih[değiştir]

Önhispanik Dönem[değiştir]

Combarbalá'nın bulunduğu coğrafi alan, önceleri Molle, Diaguita ve Inca halkları tarafından iskan edilmiştir. Molle halkı, alanı ilk olarak MÖ 400 yılından MS 900 yılına kadar iskan etmiştir. Avcı-toplayıcı bir yaşam tarzına sahip olmalarına rağmen, temel tarım uygulamaları da yapmışlardır. Kökenleri hakkında bilgi olmamakla birlikte, bazı hipotezlere göre Amazon Yağmur Ormanı'ndan, bugünkü Bolivya üzerinden Atacama ve Coquimbo bölgelerine gelmişlerdir.

Diaguita halkı, MS 700 yılında alana gelmiştir ve And Dağları'ndaki yaz geçitlerinden birinden geçerek geldikleri düşünülmektedir. Gelişmiş tarım, çömlekçilik, taş işçiliği, dokumacılık ve bakır ve bronz tabanlı metalurji uygulamaları ile bilinirler. Ayrıca, kosmolojilerini yansıtan taş oymaları da yapmışlardır. Bu petroglifler, günümüzde Rincón las Chilcas bölgesinde bulunabilir.

İnka fetihçileri, MS 1450 yılında alana gelmiş ve barışçıl bir fetih gerçekleştirmişlerdir. Kültürel etkileriyle bölgeye damgasını vurmuşlardır. İnka yollarını genişletmiş, gelişmiş madencilik ve tarım faaliyetleri yürütmüşlerdir.

İspanyol Fethi ve Sömürge Dönemi[değiştir]

Diego de Almagro'nun başarısız seferi, 1536 yılında alana ulaşmıştır. Pedro de Valdivia'nın 1541 yılındaki seferi, alanı boş bulmuş ve yerel halkın dağlara saklandığını görmüştür. İlk nüfus sayımı, Combarbalá, Cogotí ve Pama bölgelerinde toplam 240 kişi ve 60 ailenin yaşadığını göstermiştir. Ana faaliyetler tarım ve hayvancılıktır. 1757 yılında nüfus 1,140 kişiye ulaşmıştır ve aynı yıl içinde bölgede bir kilise kurulmuştur. 3 Mart 1789'da yerel halk, vali Ambrosio O'Higgins'e bir kilise kurulması talebinde bulunmuştur. Bu isteği 30 Kasım 1789'da yerine getirilmiş ve şehir resmi olarak "Villa de San Francisco de Borja de Combarbalá" adıyla kurulmuştur.

18. yüzyılın başlarında, alanda bakır, altın ve gümüş madenleri keşfedilmiştir. Bu sayede Combarbalá, önemli bir madencilik merkezi haline gelmiştir. Ancak, 1980'lerde Augusto Pinochet'nin askeri diktatörlüğü sırasında maden işleme tesisleri kapatılmış ve şehir ekonomik bir belirsizlik dönemine girmiştir. 1990'larda, kurak alanlarda sulama teknikleri sayesinde ihraç kalitesinde üzüm yetiştirme önemli bir ekonomik faaliyet haline gelmiştir.

Coğrafya[değiştir]

Combarbalá komünü, merkezi Şili'nin enine akan vadiler bölgesinde yer almaktadır. Bu vadiler, And Dağları'ndan Sahil Dağları'na doğru uzanmaktadır. Şehir, Combarbalá Nehri'nin yanında, Cogotí Nehri Vadisi'nin kuzeyinde ve Valle Hermoso'nun güneyinde yer almaktadır.

Komünün önemli yükseklikleri:

Pabellón Tepesi: 4700 m deniz seviyesinden yükseklikte.
Chaguareche Tepesi: 2612 m deniz seviyesinden yükseklikte.
Ramadilla Tepesi: 1353 m deniz seviyesinden yükseklikte.
Movilo Tepesi: 1230 m deniz seviyesinden yükseklikte.

Nüfus[değiştir]

2002 nüfus sayımı'na göre, Combarbalá 1895.9 km²'lik bir alanı kaplamakta ve 13,483 nüfusa sahiptir (6,695 erkek ve 6,788 kadın). Bunlardan 5,494 kişi (40.7%) şehirlerde, 7,989 kişi (59.3%) ise kırsal alanlarda yaşamaktadır. 1992 ve 2002 yılları arasında nüfus 899 kişi azalmıştır (%6.3).

Yönetim[değiştir]

Combarbalá, üçüncü düzey bir Şili idari bölümüdür ve belediye meclisi tarafından yönetilmektedir. Belediye başkanı, her dört yılda bir seçimle belirlenir. 2008-2012 dönemindeki belediye başkanı Solercio Rojas Aguirre'dir (PRI). Meclis üyeleri:

Miguel Oñate Collado (RN)
Gustavo Hernández V. (PPD)
Claudio Bravo Gallardo (PS)
Bernardita Cortés Gómez (PDC)
Miguel Viera Flores (PRI)
Hugo Galleguillos Cortés (Ind.)

Şili'nin seçim bölgeleri içinde, Combarbalá, 9. seçim bölgesini temsil eder (Punitaqui, Monte Patria, Illapel, Salamanca, Los Vilos, Canela). Senato'da ise 4. senatörlük bölgesini temsil eder (Coquimbo Bölgesi).

İklim[değiştir]

Combarbalá'nın iklimi yarı kuraktır ve nem oranı yaklaşık %50'dir. Yaz aylarında sıcaklık 24-33°C arasında değişir ve gece sıcaklıkları çölde olduğu gibi daha düşüktür. Kış aylarında sıcaklık genellikle donma noktasının üzerindedir, en düşük sıcaklık yaklaşık 3°C'dir. Yıl boyunca genellikle açık ve güneşlidir. Yıllık yağış miktarı yaklaşık 200 mm'dir, ancak bölgede uzun süreli kuraklıklar ve yoğun yağışlar da görülür.

Bitki örtüsü, iklimin kuraklığına uygun olarak gelişmiştir. Ana türler kaktüsler, hawthornlar ve keçiboynuzu ağaçlarıdır. Vadilerde ise daha fazla su gerektiren türler bulunur, örneğin eucalyptus ve sallı ağaçlar.

Nehirler, yağmur ve eriyen kar sularıyla beslenir. Bu nedenle, yıl boyunca iki kez taşar: kış mevsiminde yağışlar nedeniyle ve yaz mevsiminde kar erimişi nedeniyle. Normal bir yılda yağış 200 mm'ye kadar çıkabilir, ancak kuraklık ve yoğun yağış dönemleri de sık görülür.

Bölgede birçok küçük nehir, And Dağları'ndan aşağı doğru akar ve Combarbalá, Cogotí ve Pama nehirlerine katkıda bulunur. Bu nehirler, 150 milyon metreküp kapasiteli Cogotí barajına dökülür. Buradan Guatulame Nehri'ne ve ardından Monte Patria komünündeki La Paloma barajına akar.

Ekonomik Faaliyetler[değiştir]

Yaklaşık iki yüzyıldır Combarbalá'nın ana ekonomik faaliyeti madencilikti (bakır, altın ve gümüş). Ancak, küçük madencilik operasyonlarının azalması nedeniyle bu faaliyetler önemli ölçüde azalmıştır. Madencilik dışında, tarım, keçi yetiştiriciliği ve kombarbalita taşından el sanatları da önemli ekonomik faaliyetler haline gelmiştir. Bölgede birçok el sanatçısı, taştan dekoratif ve kullanışlı eşyalar üretmektedir. Keçi peyniri de bölgenin ünlü bir ürünüdür ve ihraç kalitesinde üzüm yetiştirme, mevsimlik bir iş olarak önemli bir ekonomik faaliyet haline gelmiştir.

Combarbalá, şehrin 13 km kuzeyinde yer alan La Pelicana Havaalanı ile hizmet verilmektedir.

Turizm[değiştir]

Bölgede birçok turistik cazibe merkezi bulunmaktadır:

Güneyhaçı Astronomi Gözlemevi

Turistik astronomi gözlemevi, genel halka açıktır. Dört ana kubbe ve her birinde güçlü bir teleskop bulunmaktadır. Turistlere Şili'deki astronomi, diğer kültürlerin eski astronomik inançları ve gezegenlerin ve yıldızların gözlemlemesi hakkında bilgi veren turler düzenlenmektedir.

La Isla Dini Festivali

Her yıl Mayıs ayının ilk pazar günü, Katolikler, Combarbalá'nın 22 km güneyindeki La Isla kasabasında Taş Meryem Ana'ya adanan geleneksel bir dini tören düzenler. Binlerce hacı, Taş Meryem Ana'nın bulunduğu tepenin zirvesine çıkarak inancını göstermektedir. İnka-Katolik karışımının çeşitli ilginç yönleri bu törende görülür: "mandas" ödemeleri, Meryem Ana ve hacı arasındaki taahhütlerdir. Meryem Ana bir arzu verir, hacı ise fiziksel ve genellikle acı veren eylemlerle (örneğin, dizleri üzerinde tepenin zirvesine çıkmak) karşılık verir. Törende "dini danslar" da yer alır, bu danslar İnka kökenlidir ancak günümüzde İnka ve Katolik inançlarının karışımını temsil eder. Bu danslarda, çeşitli kostümler giyen erkekler, kadınlar ve çocuklar sütunlar halinde dans ederken, farklı türdeki davullar ve bazen de farklı türdeki flütlerden oluşan bir grup tarafından takip edilirler.

Petroglifler

Petroglifler, bölgede yaygındır ve Diaguita mirasının bir parçasıdır. Ancak, çoğu "özel koleksiyoncular" tarafından çalınmıştır. Günümüzde, koruma politikası olmamasına rağmen, Rincón Las Chilcas, Ramadilla ve Pama bölgelerinde bulunabilirler. Ana motivasyonlar, Diaguita halkının kosmolojisi ve dini törenleridir.

El Clásico

Şubat ayında Combarbalá, benzersiz bir etkinlik yaşar: El Clásico. Şehrin iki spor, kültür ve sosyal kulübü, "Los Loros" ve "Unión Juvenil", şehir şampiyonluğu için yarışır. Maçtan sonra kazananlar ve kaybedenler kulüp evlerinde sabahın ilk ışığına kadar kutlamaya devam eder. Bu nedenle, "Combarbalá'nın Uykuyu Kesintiye Uğramadığı Gece" olarak da bilinir.

Diğer Turistik Cazibe Merkezleri

Petrified forest, in El Algarrobal, 3 km from the city.
Mountain bike in Barrancas, Chineo and Fragüita, 11 km from the interior of the city.
San Francisco de Borja de Combarbala Church, built in 1754. Historical monument and tourist attraction in the town center.