Fatma Başaran

Fatma Başaran
Doğum	Doğum tarihi 1921 [ Manisa, Türkiye
Ölüm	Ölüm tarihi 200-
Vatandaşlık	Türkiye
Boy
Kilo
Evlilikler	İlhan Başaran
Çocuk(lar)	Özden Başaran Odabaşı, Sami Başaran
Kariyeri
Dalı	Felsefe Sosyoloji Psikoloji Sosyal Psikoloji
Çalıştığı kurumlar	Ankara Üniversitesi Hopital Henri Rousselle Psikoloji Laboratuvarı Sorbonne Üniversitesi Sussex Üniversitesi
İmza

Fatma (Taşkıngöl) Başaran (d. 1921, Manisa )Türk bilim insanı, sosyal psikolog, akademisyen. Tutum, sosyal değişim ve değerler konularında yaptığı çalışmaları ile Türkiye'de sosyal psikoloji alanında önemli bir isimdir. Türkiye’de sosyal bilimlerin gelişmesi için TUBİTAK’a paralel bir Türkiye Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Kurumu’nun kurulması yönünde büyük çaba harcamıştır. Ülke sorunlarına ilişkin olarak özellikle cinsiyet ayrımcılığı, aile ve laiklik gibi konularda radyo programlarına katılarak konuşmalar yapmıştır.

Hayatı

Çocukluk yılları

Rumelinin saygın ailelerinden olan annesi Sıdıka Hanım ailesi ile birlikte İstanbul'a göç etmişlerdir. Babası Hayrullah Taşkıngöl ise Rumeli Doyran’da bir köy ağasının torunu olarak, Rüştiyeyi bitirip idadiye başlamış daha sonra medreseye geçmiştir, değişen fermanla birlikte medreseli olmasına rağmen 12 yıl askerlik yapmış ve sonrasında da Manisa’ya yerleşmiştir. Sıdıka Hanım İstanbul’dan ayrılıp Manisa’daki evli kardeşinin yanına gitmiş, burada Hayrullah Bey ile evlenmiştir ve 1921 yılında Fatma Taşkıngöl dünyaya gelmiştir.

Dönem şartlarında, taşra kentlerde ve özellikle kız çocukları için lise öğrenimi görmenin pek yaygın olmadığı değerlendirilerek, okuyanların da genellikle kız enstitüleri veya öğretmen okullarını seçmesine karşın Fatma Taşkıngöl İzmir Kız Lisesi'nden mezun olmuştur, mutlu ve başarılı bir öğrencilik dönemi geçirmiştir. İlkokul döneminde bitirme imtihanlarında hep aferin denmesine çok sevinmiş, sene sonu müsameresinde oynanan piyeste başrol olduğu gün davetliler içinden Milli Eğitim Müdürünün okul müdürüne Fatma Taşkıngöl ile ilgili bilgi alıp babası ile eğitime devamı hakkında görüşmesinin devam eden başarısında önemli yeri olmuştur. Bu önemli anı ilkokulu yeni bitiren başarılı kız çocuğunu derinden etkilemiş, kendine güveni artmış ve ilk hedefi okumak olmuştur.

Eğitimine Manisa'daki ortaokulda devam etmiştir. Burada Kemal Kurdaş ve Yusuf Atılgan gibi parlak öğrenciler sınıf arkadaşları olmuştur. Ortaokulun ardından diğer kız arkadaşlarının çoğu gibi Karşıyaka(İzmir) Öğretmen Okulu'na gitmek yerine liseye gitmeyi aklına koymuş, zor şartlar altında da olsa liseyi de pekiyi dereceyle bitirmiş ve olgunluğunu vermiştir. Üniversiteye gitmeye de kararlı olan genç kız o dönemki aile koşulları gereği bir sene çalışıp para biriktirmeye karar vermiş ve dönemin Milli Eğitim Müdürü Rauf İnan'a durumunu izah ederek, görev istemiş ve seneyi öğretmen vekilliği yaparak tamamlamıştır. Ayrıca yaz aylarında da Özel İdare'de memurluk yaparak çalışmaya devam etmiştir. Bu şekilde üniversiteye gitmek adına para kazanmış ve birikimini yapmıştır. Zamanın koşullarının verdiği kadınlar için öğrenme güçlüğünü yaşamış ancak yılmamıştır.

Akademi Yılları

Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinde 1940 yılında burs sınavını birincilikle kazanarak edindiği lise felsefe grubu öğretmeni olma amacını gerçekleştirmek üzere felsefe lisans eğitimine başlamıştır. O sırada bir yıl önce kurulmuş olan ve bölüm başkanlığını Prof.Olivier Lacombe’nin yaptığı, kadrosunda Doç. Hamdi Atademir, Doç. Necati Akder gibi isimlerin yer aldığı yeni bir bölümdür. Burada Prof. M. Erişgil, Doç Dr.Behice Boran, Doç. Dr. Niyazi Berkes gibi isimlerden sosyoloji derslerini alırken, Dr. Philipes ve Doç.Dr. Muzaffer Şerif Başoğlu’ndan psikoloji dersleri alma şansı bulmuştur. Bilimsel konferanslar, toplantılar, geziler ve çeşitli sosyal faaliyetlerin eksik olmadığı üniversite yıllarında Mübeccel Belik(Kıray), Osman Yüksel (Serdengeçti), Lütfü Öztabak, Ekrem Altay, Tahsin Gülöksüz, Müzeyyen Göksel ve Osman Yüksel ile dönem arkadaşı olmuştur. Bölümün o dönemdeki şartlarında eğitimlerinin ikinci yılında esas alan olarak felsefe, sosyoloji ve psikoloji alanlarından birinin seçilmesi gerekliliğinde Başaran öğretim kadrosunu daha zengin değerlendirmesi ve işlenen konuları daha ilginç bulduğu için sosyolojiyi esas alanı olarak tercih etmiştir. Bölümdeki dersler dışında Prof. Dr. Eberhardt’ın derslerini izlemiş, ek olarak Etnoloji dersi ve psikoloji derslerinin hepsini almış, fakültedeki tartışma toplantılarını da takip etmiştir. 1942-1943 yaz aylarında Doç Dr. Behice Boran ile Manisa köylerinde araştırmalara katılmıştır, bu alan araştırmasında Behice Boran’ı yakından tanıma fırsatı bulmuş sosyal araştırma yöntemlerini materyal toplarken, onları işlerken, çalışarak, yaparak öğrenmiştir ve bu esnada alan araştırmalarına ilgisi artmıştır. Bahsi geçen inceleme "Toplumsal Yapı Araştırmaları: İki köy çeşidinin mukayeseli tetkiki" isimli kitapta yer almaktadır. Bu kitap dönemin sosyolojik çalışmaları açısından önemli bir yere sahiptir.

Lisans eğitimini 1944 yılında pekiyi ile bitirmiştir, 22 Ağustos 1944 tarihinde kürsüsüne asistan olarak ataması gerçekleştirilmiş ve Sosyoloji Kürsüsü’nde doktora çalışmalarına başlamıştır. Birlikte psikoloji alanından derslere ve seminerlere katıldığı arkadaşı Mübeccel Belik(Kıray) ile doktora için yardımcı ders olarak da psikolojiyi seçmişlerdir. Bu sırada Türkiye için siyasi açıdan zor zamanlar başlamış, açığa alınmalar ile birlikte sosyoloji bölümünde öğretim üyesi kalmamıştır, bu nedenle Fatma Taşkıngöl'ün doktora çalışmaları aksamıştır. Ord. Prof. Hilmi Ziya Ülken bu sürece kadar var olan çalışmalarını değerlendirmiş ve doktora çalışmasına devam etmesine karar vermiştir. Taşkıngöl, yaşanan aksiliklere rağmen Ülken nezaretinde belirtilen süre içerisinde doktora tezini teslim etmiştir. Bu sırada Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim elemanlarından Doç. Mehmet Karasan’ın asistanlığını da yapmıştır. Tez tesliminin ardından ilk olarak Afyon Lisesi felsefe grubu öğretmenliğine atanmıştır. Burada öğretmen iken 1950 yılında Felsefe Doktoru (PhD) ünvanını almıştır. Bu dönemde Ankara’da Devlet Karayolları Genel Müdürlüğü’nde makine mühendisi olarak çalışan İlhan Başaran ile 1952 yılında evlenmiştir. Evliliğin ardından ile Diyarbakır Ziya Gökalp Lisesi felsefe öğretmenliği kadrosuna atanmış, göreve başlamıştır. Yöre halkının kültürünü göz önünde bulundurarak geçirdiği bu yıllarda bir problemle karşılaşmamış, sevgi-saygı görmüş ve buradaki birincil gözlemleri daha sonraları sosyal psikoloji alanında tutum ve tutum değişimleri üzerinde çalışmalar yürütmesini önemli ölçüde etkilemiştir. Diyarbakır’ da geçirdiği yıllarda da öğretmenler için konut kooperatifi girişimine öncülük etme, Ziya Gökalp'in doğduğu evi Ziya Gökalp Müzesi haline getirme, Cahit Tarancı'ya moral olması için Tarancı Günü düzenleme, gece eğlenceleri, balolar ve şiir günleri gibi faaliyetler düzenleyerek sosyal açıdan da dolu günler geçirmiştir. Özden ve Sami adındaki iki çocuğu da bu dönemde doğmuştur.

Diyarbakır yıllarının ardından 1956-1957 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından İngiltere’ye gönderilmiş Londra Üniversitesi’nde lisansüstü düzeyde dersler almış, çalışmalar yapmıştır. Ardından Ankara’ya lisans ve yüksek lisans döneminde bulunduğu D.T.C.F.’ye dönmüş, bu kez 1961 yılında felsefe bölümüne yeniden asistan olarak girmiştir. 1963-1964 yılları arasında Fransız Hükümeti tarafından verilen “Şeref Bursu” ile Paris’te Hopital Henri Rousselle Psikoloji Laboratuvarı ve Sorbonne Üniversitesi’nde çalışarak geçirmiştir. “Diyarbakır köylerinde tutum değişimleri” isimli alan çalışması ile sosyal psikoloji alanında “Doçent” unvanını almıştır. 1968-1969 yılları arasında İngiltere'De Sussex Üniversitesi'nde çalışmış, Prof. Marie Jahoda ile tanışmış, sosyal psikoloji laboratuvar çalışmalarını izlemiştir. 1972-1984 yılları arasında UNESCO Türkiye Milli Komisyonu üyesi olarak komitelere katılmış ve "İnsan ve Toplumbilim Komitesi" yürütücülüğünü üstlenmiştir. 1972-1988 yılları arasında ise psikoloji bölüm başkanlığını sürdürmüştür. Başkanlık dönemi süresinde henüz felsefe kürsüsünün içinde bir bölüm olan psikoloji bölümünü öncelikle ayrı bir kürsü ardından da ayrı bir bölüm olması için çalışmıştır. Bu dönem içinde 1982 yılında Psikoloji Bölümü ayrı bir bölüm haline gelmiş, Başaran bu kez başkanlığında bölümü geliştirmek, modern bir psikoloji laboratuvarı kurmak adına gayretle çalışmıştır. Gerekli girişimleri gerçekleştirmesine rağmen dönem şartlarındaki bazı sorunlar nedeniyle laboratuvar gerektiği gibi çalışmasa da bölümdeki öğrencilerin bilimsel ölçütten ödün verilmeden nitelikli yetiştirilmesine uygun ortamlar sağlanmaya çalışılmıştır. "7-11 yaş çocuklarında psikososyal gelişim" adındaki deneysel araştırması ile 1974 yılında "Profesör" Ünvanı alan Fatma Başaran, 1988 yılında emekli olmuştur ancak bölümde yüksek lisans düzeyinde dersler vermeye devam etmiştir.

Yurt içinde ve yurtdışında çeşitli makaleler yayınlayan, bilimsel toplantı ve kongrelerde çok sayıda sunum ve oturum başkanlığı yapmış olan Başaran, ekip çalışmalarının önemini de hep vurgulamıştır, buna paralel olarak kendisinin ortak çalışmalarından bazılarına Prof. Dr. İlber Ortaylı ile birlikte Prof. Dr. Seha L. Meray’ın “Toplumbilim Üzerine” adlı kitabını oluşturan sosyoloji notlarını derleyerek yayına hazırlamaları ve Prof. Dr. Fatma Varış ile birlikte Türkçe’ye çevirdikleri “Tecrübe ve Eğitim” adlı John Dewey eseri örnek olarak verilebilir.

Ödüller

Türkiye’de sosyal bilimlerin gelişmesine yaptığı katkılar ve çeşitli çalışmaları dolayısıyla çok sayıda plaketler almış, ödüllendirilmiştir. Örneğin bazı önemli örnekleri şu şekilde sıralanabilir;

• Psikolojiye Katkı Şilti, Türk Psikologlar Derneği
• Öğretim Üyeliği Onur Belgesi, Ankara Üniversitesi
• 52.Kuruluş Yıldönümü Onur Ödülü, Sosyoloji Derneği
• Katkıya Teşekkür Plaketi, Türk-İngiliz Kültür Derneği
• UNESCO Çalışmalarına ilişkin katkı plaketi, Anadolu Basın Birliği

Kaynakça

• Yılmaz, B., Gökçe, G. (2014). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Psikoloji Bölümü Tarihçesi. [1]
• Durdu,Z. (2017). 1940’lı Yıllar Türkiye’sinde Behice Boran’ın Sosyoloji Anlayışında Toplumsal Yapı ve Değişme. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 40, 165-176. [2]
• Balkaya, F. (1995). Fatma Başaran’la Görüşme, Türk Psikoloji Bülteni, 2, 83-86.

This article "Fatma Başaran" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:Fatma Başaran. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.

This page exists already on Wikipedia.

---

 Facebook Page

🐤 Twitter Follow us on Twitter !

Read or create/edit this page in another language

• Fatma Başaran in English