Osmanlı Kürdistanı
 | Bu maddenin tarafsızlığı konusunda kuşkular bulunmaktadır. (Kasım 2023) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Osmanlı Kürdistanı, Kürdistan'ın Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası olan bölgelerini ifade eder. Osmanlı İmparatorluğu'nun zirvesi sırasında günümüz Türkiye Kürdistanı, Irak Kürdistanı ve Suriye Kürdistanı'nın yanı sıra İran Kürdistanı'nın küçük bir bölümünü kontrol ettiler. "Kürdistan" terimi, Osmanlı yetkilileri tarafından Kürtlerin çoğunlukta olduğu bölgeleri tanımlamak için sıklıkla kullanılmış ve birçok haritada yer almıştır.[1]
Tarih[değiştir]
Osmanlı döneminden önce[değiştir]
Osmanlı Kürdistanı'nın çoğu daha önce Safevîler tarafından kontrol ediliyordu. Kürtler Safevi İmparatorluğu'nda ezilen bir azınlıktı ve onlarla uzun bir çatışma yaşadılar. Kürtler, Farslar ve Azerilerin aksine ateşli silah kullanmadılar ve sadece kılıç kullandılar. 18. yüzyılın başlarından kalma kabilelerin Farsça istatistiksel bir incelemesinde, Kürtlerin ateşli silah taşımayı reddettikleri, çünkü bunu yapmanın adamca olduğunu düşündükleri ve bunun sonucunda çoğu kılıçla ve bazıları ok ve yayla savaşmaya devam ettiği söyleniyor.[2] Kürdistan ve Kafkasya'da nüfusun Osmanlılarla olan sınırları boyunca çıkarılması Safeviler için stratejik öneme sahipti. Yüzbinlerce Kürt, Safevi imparatorluğundaki diğer bölgelere sadece oradaki sınırları savunmak için taşındı. Osmanlılar Safevi bölgelerinin derinliklerine doğru ilerledikçe, Safevi Güneydoğu Anadolu'nun tüm Kürt bölgeleri, Kürtlerin Osmanlılarla işbirliği korkusu nedeniyle korkunç yağma ve sürgün eylemlerine maruz kaldı. Bunlar I. Tahmasb'ın hükümdarlığı altında başladı. 1534 ve 1535 yılları arasında Tahmasp, Osmanlı baş rakiplerine karşı kavrulmuş toprak politikasını kullanarak eski Kürt şehirlerinin ve kırsalının sistematik yıkımına başlamıştır. Tahmasp, Osmanlı ordusundan çekilirken her büyüklükteki mahsullerin ve yerleşim yerlerinin yok edilmesini emretti.[3] Safevi ve Kürt çatışmaları, İdris-i Bitlisî yönetimindeki Kürtler, Osmanlıların Doğu Anadolu ve Kuzey Irak'ı ve Batı İran'ın küçük bir bölümünü ele geçirmelerine yardım etmeyi başarana kadar devam etti.[4][5]
Osmanlı dönemi[değiştir]
1514 yılında Çaldıran Muharebesi sırasında Kürtler, Safevilere karşı Osmanlı işgalcileriyle işbirliği yaptı. Osmanlılar savaşı kazanarak Doğu Anadolu ve Kuzey Irak'ın Kürt çoğunluklu bölgelerini kendi imparatorluğuna kattı ve bu bölgeler Osmanlı Kürdistanı olarak kabul edildi.[6]
16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar, Osmanlı Kürdistanı içinde çeşitli küçük özerk Kürt emirlikleri oluştu. Kürt emirlikleri hemen hemen her zaman bölünmüş ve feodalizm ve Kürt aşiret rekabetleri nedeniyle birbirlerine karşı rekabete girmiştir. Diyarbekir eyaletinde birçok Kürt emirlikleri kuruldu ve feshedildi. Ancak Diyarbakır dışında başka Kürt emirlikleri de vardı.[7][8] Emirlikler arasında Erdelan, Badinan, Baban, Bitlis, Botan, Bradost, Donboli, Hakkari, Hasankeyf, Kilis, Mukri, Pazuki, ve Soran vardı. Osmanlılar, Kürtlerin Osmanlılarla ittifak kurmaları nedeniyle Kürt emirliklerin var olmasına izin verdi. 1820'lerde Osmanlılar, sürekli mücadeleleri ve aşiretçilikleri nedeniyle Kürt emirliklerini doğrudan kontrol altına sokmuştu.[9]
Osmanlı İmparatorluğu'nda "Kürdistan" kelimesi her zaman Osmanlı İmparatorluğu toprakları içinde veya dışında Kürtlerin çoğunlukta olduğu coğrafi bölgeyi ifade etmek için kullanılmıştır. Kanuni Sultan Süleyman'ın Fransa Kralı II. Henri'ye gönderdiği mektupta Osmanlı kontrolündeki çeşitli toprakların isimlerine yer veren Kanuni Sultan Süleyman, Kürdistan'ı da bunlardan biri olarak sıraladı.[10]
Kürdistan Eyaleti 1846'da kuruldu ve Kürdistan adını taşıyan ilk siyasi varlık oldu.[11]
Lugât-ı Tarihiyye ve Coğrafiyye’ye göre (1882) Osmanlı Kürdistanı; "Ermenistan, el-Cezîre (Yukarı Mezopotamya), Irak-ı Arab (Bağdat'tan Basra'ya kadar olan bölge) ve Acemistan arasındadır. Şehrizor (Kerkük) ve Mûsul vilâyetleriyle Bağdâd vilâyetinin bir kısmını oluşturur. Uzunlukça üç yüz seksen, ence dört yüz kilometre genişliğindedir, yüksek dağları ve verimli vâdîleri içerir."[12] Aynı kaynağa göre, Osmanlı Kürdistanı I. Selim zamanında kendi isteğiyle Osmanlı’ya katılmış olup, sadece Diyarbekir tarafı kısmen savaş ile alınmıştır. Lugât-ı Tarihiyye ve Coğrafiyye'ye göre İran Kürdistanı ise; "Acemistanda Güney Azerbâycân, Irak-ı Acem, Hûzistan (İran'ın güneybatısında bir eyalet) ve Osmanlı Kürdistanı (Kürdistan-ı Osmânî) ile sınırlanmış bir eyalettir. Uzunluğu üç yüz yetmiş, eni iki yüz yirmi beş kilometre genişliğinde ve dört yüz bin nüfûslu olup merkezi Kirmânşâh'tır."[13]
İlk Türkçe ansiklopedik sözlük sayılan Kamus'ul-Alam'da Kürdistan şu şekilde tarif edilmiştir (1896):
"Kürdistan, Urmiye ve Van göllerinin kıyılarından Kerhe (Kerxe) ve Diyale ırmaklarının kaynaklarına ve Dicle’nin akış yatağına dek uzayıp, kuzeybatıya doğru sınırları Dicle'nin akış yatağını izleyerek, Fırat'ı oluşturan Karasu yatağına ve oradan kuzeye doğru, Aras havzasını Fırat ve Dicle havzasından ayıran su ayırımı çizgisine kadar ulaşır. Bu itibarla, Osmanlı İmparatorluğunda, Musul vilayetinin büyük bölümü, yani Dicle’nin solunda bulunan yerleri ve Van ve Bitlis vilayetleriyle Diyarbekir ve Mamuretulaziz* vilayetlerinin birer parçası ve Dersim sancağı Kürdistan’dan sayılır. İran’da da Kürdistan adıyla bilinen eyaletle Azerbaycan eyaletinin yarısı, yani güneybatı bölümü, Kürdistan’dır. Böylece Kürdistan, kuzeydoğu yönünden Azerbaycan, doğudan Irakı Acemî (Acem Irakı), güneyden Loristan ve Irakı Arabî (Arap Irakı), güneybatı yönünden Mezopotamya, kuzeybatı yönünden de Anatoli ile sınırlıdır."[14]
Evliya Çelebi'nin Seyahatnâme'sinde de şu şekilde yazılmıştır (17. yüzyıl):
"Kürdistan büyük ülkedir. Bir ucu Erzurum, Van diyarlarından Hakkâri, Cizre, İmadiye, Musul, Şehrizor, Harir, Ardelan, Derne, Derteng'i de içererek Basra Körfezi'ne kadar yetmiş konak mesafe sayılır. Irak-ı Arab'ı ile Osmanlı arasında bu yüksek dağlar içinde altı bin adet Kürt aşireti ve kabilesi güçlü bir sed olmasaydı Acem kavmi için Anadolu'yu istila etmek çok kolay olurdu (...) Ama bu Kürdistan'ın eni, boyu gibi geniş değildir."[15]
Osmanlı sonrası dönem[değiştir]
Kürdistan kelimesi Osmanlı döneminde normal olarak kullanılsa da, Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılması ve laik-milliyetçi Mustafa Kemal Atatürk tarafından modern Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasının ardından "Kürdistan" kelimesi resmi metinlerden kaldırıldı. kullanmak tabu haline geldi.[16] Genel anlamda "Kürdistan" kelimesinin kullanımı kısıtlandı. Türk milliyetçi politikaları ve Kürtlerin inkarı, Kürt milliyetçiliğinin artmasına yol açarak Şeyh Said İsyanı, Dersim İsyanı, Koçgiri İsyanı ve daha sonra devam eden Türkiye-PKK çatışması gibi çeşitli ayaklanmalara yol açtı.[17][18]
Ayrıca bakınız[değiştir]
Kaynakça[değiştir]
Şablon:Kaynakça/styles.css sayfası içerik yok.
- ↑ Osmanlı Kürdistanı. BGST Yayinlari. 2011. ISBN 978-9756165454.
- ↑ Matthee, Rudolph (Rudi). "Unwalled Cities and Restless Nomads: Firearms and Artillery in Safavid Iran" (İngilizce). 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2023.
- ↑ Covel, Michael. "Khorasan: People of the Mountains in the Land of the Sun". 21 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2023.
- ↑ JOHN R. PERRY; A. Shapur Shahbazi, Erich Kettenhofen. "DEPORTATIONS". Encyclopædia Iranica. 26 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2011.
- ↑ John Perry, Forced Migration in Iran During the Seventeenth and Eighteenth Centuries, Iranian Studies, VIII-4, 1975.
- ↑ Özoğlu, Hakan (12 Şubat 2004). Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries (İngilizce). SUNY Press. ss. 47-49. ISBN 978-0-7914-5993-5.
- ↑
- YÖNLENDİRME Şablon:Google Kitaplar By Hakan Özoğlu
- ↑ "The Formation of Ottoman Kurdistan: Social, Economic and Political Developments in Ottoman Kurdistan before the Nineteenth Century (1514–1800)". The Formation of Ottoman Kurdistan: Social, Economic and Political Developments in Ottoman Kurdistan before the Nineteenth Century (1514–1800) (Chapter 2) - The Political Economy of the Kurds of Turkey. Cambridge University Press, Cambridge Core. 2017. ss. 64-92. doi:10.1017/9781316848579.005. ISBN 9781107181236. 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2023.
- ↑ "The Ottoman conquest of Dyarbekir and the administrative organization of the province in the 16th and 17th centuries" (PDF). 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2023.
- ↑ "Kanuni Sultan Süleyman'ın Kral Fransuva'ya fermanı". 14 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2011.
- ↑ Mehmet Salih Bedir-Han (Haz: Mehmet Uzun ve Rewşen Bedir-Han), Defter-i A'malım - Mehmet Salih Bedir-Han'ın Anıları, Belge Yayınları, İstanbul, 1998, s. 130-135 (Nazım Sevgen, Kürtler, Kürt Beylikleri - Belgelerle Türk Tarih Dergisi, 1977, Ankara.).
- ↑ Ahmet Rifat, Lügât-i Tarihiyye ve Coğrafiyye (Tıpkıbasım- Facsimile), Keygar Neşriyat, Ankara: 2004, c. 6, s. 77. ve ayrıca bkz. 25 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Orijinal transkripten: "Kürdistan-ı Osmânî: Ermenistan, el-Cezîre, Irâk-ı Arab ve Acemistan beynindedir. Şehrizor ve Mûsul vilâyetleriyle Bağdâd vilâyetinin bir kısmını teşkîl eder. Tûlen üç yüz seksen, arzen dört yüz kilometro ittisa'ında olub mürtefi' dağları ve mahsûldâr vâdîleri hâvîdir..."
- ↑ Ahmet Rifat, Lügât-i Tarihiyye ve Coğrafiyye (Tıpkıbasım- Facsimile), Keygar Neşriyat, Ankara: 2004, c. 6, s. 78. ve ayrıca bkz. 25 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Orijinal transkirpsiyondan: "Kürdistan-ı Acemî: "Acemistanda Azerbâycân, Irâk-ı Acem, Hûzistan ve Kürdistan-ı Osmânî ile tahdîd olunur bir eyalettir. Tûlen üç yüz yetmiş, arzen iki yüz yirmi beş kilometro ittisâ'ında ve dört yüz bin nüfûsu hâvî olub makarrı Kirmânşâhdır..."
- ↑ Şemseddin Sami, "Kürdistan" Maddesi, Kamusu'l-Alam, 5.cilt, İstanbul, 1896, s.3840'den sadeleştirerek transkripsiyonunu yapan: M. Emin Bozarslan, Serbestî Dergisi, sayı 1, İstanbul, Kasım 1998, s.43-46 Orijinal transkripsiyondan örnek: "Bu itibarla, Memalik-i Osmaniye'de, Musul vilayetinin kısm-ı azamı, yani Dicle’nin solunda bulunan yerleri ve Van ve Bitlis vilayetleriyle Diyarbekir ve Mamuretulaziz vilayetlerinin birer parçası ve Dersim sancağı Kürdistan’dan ma'dud olduğu gibi, İran’da dahi Kürdistan namıyla marûf eyaletle Azerbaycan eyaletinin nısfı, yani cenub-i garbi kısmı Kürdistan’dır." (Şemseddin Sami, "Kürdistan" Maddesi, Kamusu'l-Alam, 5.cilt, İstanbul, 1896, s.3840)
- ↑ "Türklerin ve Kürtlerin 'Kürdistan'ı". 25 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2015.
- ↑ "Maarif Vekaleti, adlarının yasaklanması". 6 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2008.
- ↑ Baser, Bahar (2015). Diasporas and Homeland Conflicts: A Comparative Perspective. Ashgate Publishing. s. 63. 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2022.
- ↑ Akyol, Mustafa (21 Aralık 2017). "'Kürdistan' kavramı Türkiye'de niçin yeniden 'yasak' oldu?". Al-Monitor. 21 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.
This article "Osmanlı Kürdistanı" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:Osmanlı Kürdistanı. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.
